مجموعه بازار از دوران ساسانيان در شهرهايى كه رونق بازرگانى داشتند شكل گرفت. بازار به عنوان نهادى اقتصادى - اجتماعى استخوان بندى شهر و روستاهاى بزرگ به شمار مى رود. هسته ابتدايى بيشتر بازارها در حوالى دروازه مهم شهرتشكيل شده و در امتداد مسيرهاى اصلى گسترش و ادامه مى يافت. شكل گيرى بازار و نحوه توسعه و ساماندهى فضاها، به كاركرد و رشد اقتصادى آن بستگى داشته است. تعامل و هماهنگى بين عناصر بازار همواره به پويايى بازار كمك مى كند. مجموعه بازار كاشان نيز با سامان مندى فضاهاى معمارى و همجوارى با راه هاى بازرگانى باستانى، يكى از پر رونق ترين و با شكوه ترين بازارهاى ايران به شمار مى آيد به طورى كه مؤلف كتاب زينت المجالس مى نويسد: مثل بازار كاشان در تمام جهان نيست و طول آن هزار قدم است... . در يك توصيف اجمالى بازار كاشان در مجموعه بافت تاريخى شهر، همچون ستونى مستحكم و پايدار با امتدادى خطى به آن شكل داده و اين جريان، حكايت از بازارى عظيم، با شكوه و منسجم دارد كه تحت تأثير قابليت ها و عوامل اقتصادى، با پيوندى نزديك براساس رابطه متقابل عملكردى، سامان يافته و به ساختاركالبدى شهر معنا و مفهوم بيشترى داده است.
* پيشينه تاريخى
شهر تاريخى كاشان از گذشته هاى دور با نام هاى كاسيان، كاه فشان، چهل دختران، كاشيان و رستاق قاسان خوانده مى شده است. طبق روايات كتب معتبر تاريخى اين شهر جزيى از ناحيه چهل حصاران بوده و حد ميان اصفهان و قم محسوب مى شده است. پيش از ظهور و گسترش دين مبين اسلام، مردم دشت كاشان زرتشتى بوده و به زبان پارسى با لهجه اوستايى سخن مى گفتند. كاشان در سال هاى نخستين هجرى داراى آبادى، قلعه هاى بسيار و مسجد جامع بوده است. اين شهر ۴ دروازه بزرگ به نام هاى دروازه قم، دروازه يزد - اصفهان، دروازه خراسان و درب باغ داشته است. مقدسى در كتاب خود مى نويسد: كاشان شهرى نامور و كهن ساز در مرز كويراست و پيرامون آن كشتزارهاى آباد و كاريز هاى فراوان دارد... .
* مجموعه تاريخى بازار كاشان:
از ديرباز بازار كاشان به جهت ساماندهى منظم و معمارى بى نظير و با شكوه مجموعه فضاهايش مورد توجه و تحسين بوده است. به طورى كه سر آنتوان شرلى شرحى در باب يكى از سفرهايش با شاه عباس به كاشان مى نگارد و همچنين تاورنيه فرانسوى در سفرنامه خود مى نويسد: بازار هاى كاشان خيلى زيباست و با تاق هاى خوب پوشيده شده، كاروانسرا ها هم بزرگ و راحت است... .
بازار كاشان با وجود رونق و زيبايى بسيار در دوران سلجوقى و صفوى، به سبب زلزله شديد در سال ۱۱۹۲ ه.ق دچار ويرانى و افول شد كه در پى وقوع اين حادثه علاوه بر تخريب ابنيه تاريخى شهر، بافت بازار نيز منهدم گشت. مى توان فضاهاى معمارى امروز بازار كاشان را نشانى از بازسازى هاى دوران قاجاريه و بخصوص دوره حكمرانى فتحعلى شاه دانست. مجموعه تاريخى بازار كاشان از نظر مكانى با امتداد شرقى - غربى از دروازه قديمى شهر (دروازه دولت) آغاز شده و تا گذر پا نخل ادامه مى يابد. در گذر از اين مسير، راسته بازار مسگرها، ميانچال، بالا بازار، درب زنجير، زرگر ها و گذر نو مشاهده مى شوند.
* عناصر و فضاهاى فرهنگى، تاريخى بازاركاشان